Τα προσφυγικά της λεωφόρου Αλεξάνδρας είναι ένας ιδιαίτερος τόπος που ξεχωρίζει με τη ξεθωριασμένη ώχρα του, μέσα στο τσιμεντένιο αστικό τοπίο. Το δείγμα του αθηναϊκού μοντερνισμού στέκει ακόμα όρθιο παρά το μαρασμό και την εγκατάλειψη: μόνο στην Ελλάδα ένα μνημείο της νεότερης ιστορίας μπορεί να μετατραπεί σε καταυλισμό, να παρακμάζει χωρίς λόγο και ακόμα και έτσι να διατηρεί ακόμα τη γοητεία του. Αν θελήσεις να κάνεις μια βόλτα και να βγάλεις φωτογραφίες στη γειτονιά, το πιθανότερο είναι να σε πλησιάσει κάποιος βρετανός νεο-χίπι (ναι, αυτό συνέβη στη συγκεκριμένη περίπτωση) με το πρόσχημα της «αυτο-οργάνωσης» και να σου πει πως ενοχλείται με τις φωτογραφίες, λες και ο δημόσιος χώρος μπορεί να οικειοποιηθεί με το έτσι θέλω.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, το 1922, η Ελλάδα ήταν εντελώς απροετοίμαστη για την αθρόα έλευση των προσφύγων σε όλη την επικράτεια. Το πρόβλημα ήταν πολύ έντονο και στην Αθήνα, ακόμα και το Δημοτικό Θέατρο εκείνη την εποχή χρησίμευσε ως προσωρινό κατάλυμα για τις ξενιτεμένες οικογένειες, ώστε να μη μείνουν άστεγες στους δρόμους. Το 1923 ιδρύθηκε εκτάκτως το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων του οποίου το κύριο μέλημα ήταν η στέγαση των προσφύγων και το 1933 ξεκίνησε και η ανέγερση των οκτώ πολυκατοικιών.
Ο Κίμων Λασκαράκης και ο Δημήτρης Κυριακού ήταν οι δυο μηχανικοί που ανέλαβαν τη σχεδίαση και την ανοικοδόμηση. Το αρχιτεκτονικό στυλ που επελέγη ήταν εκείνο της σχολής του Μπάουχάουζ, το οποίο διακρίνεται για τη λιτότητά του, τη λειτουργικότητα και τις αυστηρές γραμμές χωρίς περιττές διακοσμήσεις. Σε πολλές περιπτώσεις προσφυγικών κατοικιών στην Ελλάδα έχουμε αυτή την επιλογή, πολλοί ιστορικοί αναφέρουν πως η λιτότητα δεν είχε να κάνει μονάχα με την οικονομική συγκυρία αλλά και με μια προσπάθεια απόρριψης του στοιχείου του εντυπωσιασμού ως μέσο επιβολής του κράτους στον πολίτη. Όπως και να έχει οι κατοικίες αυτές που σήμερα μοιάζουν ετοιμόρροπες κάποτε ήταν δείγμα αρχιτεκτονικής πρωτοπορίας, τα υλικά τους ήταν άριστα για τα δεδομένα της εποχής ενώ είχαν και πολύ καλή θερμομόνωση.
Η κατασκευή ολοκληρώθηκε μέσα σε δυο χρόνια, το 1935. Στα οικοδομήματα αυτά έχουμε 228 διαμερίσματα των 50 τετραγωνικών μέτρων, με ένα μικρό σαλόνι, ένα υπνοδωμάτιο και ένα μπάνιο στο καθένα, ενώ σε κάθε πολυκατοικία θα βρει κανείς κοινόχρηστα πλυσταριά, αποθήκες και κλιμακοστάσια. Το συγκρότημα των κτηρίων περικλείει τις οδούς Δέγλερη, Δημητσάνας, Τριχωνίδας, Κουζή και Κορώνειας και ως πρόσοψη έχουν τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας.
Τα μπροστινά κτίσματα μπροστά από τη λεωφόρο είναι τα πιο παλιά και έχουν για ονομασία τους τα πρώτα γράμματα της ελληνικής αλφαβήτου Α,Β,Γ,Δ. (Τα πίσω πιο μικρά και ονομάζονται ΕΖΗΘ αντίστοιχα).
Η ιστορία της γειτονιάς ήταν πολυτάραχη πριν ακόμα την αξιοποίηση του χώρου: Οι οπαδοί του Παναθηναϊκού αντέδρασαν έντονα στην ανοικοδόμηση μιας και η περιοχή είχε αρχικά παραχωρηθεί για τη δημιουργία του σταδίου. Οι διαμάχες μεταξύ αυτών και των προσφύγων ήταν έντονες μέχρι που το κράτος αποφάσισε να παραχωρηθεί ο χώρος κάτω από την Αλεξάνδρας για αθλητική εγκατάσταση οπότε και οι συγκρούσεις έληξαν.
Εύκολα μπορεί να διακρίνει κανείς στις ταράτσες των προσφυγικών τα μεγάλα σημάδια από οβίδες. Προς το τέλος του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, στις 3 Δεκεμβρίου του 1944, κατά τις ένοπλες συγκρούσεις και τις οδομαχίες μεταξύ του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και των βρετανικών και κυβερνητικών δυνάμεων, πολλοί αγωνιστές του ΕΛΑΣ βρήκαν καταφύγιο εδώ. Οι Βρετανοί πυροβολούσαν από τον Λυκαβηττό.
Η ζωή κυλούσε κανονικά, η γειτονιά ήταν ζωντανή για πολλά χρόνια ώσπου στο τέλος της δεκαετίας του 90 έχει έρθει πια η παρακμή και η κυβέρνηση ανακοινώνει την κατεδάφιση των προσφυγικών και τη δημιουργία ενός πάρκου αναψυχής. Όπως ήταν λογικό και αναμενόμενο πολλοί ιδιοκτήτες αντέδρασαν και πεισματικά αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Ακολούθησαν και άλλες προτάσεις, να μείνουν μόνο δυο πολυκατοικίες όρθιες ως μνημεία και να γκρεμιστούν οι υπόλοιπες. Οι αντιδράσεις όμως συνέχισαν και οι διαμάχες οδήγησαν το 2008 στην αναγνώριση όλων των πολυκατοικιών ως διατηρητέων από το Συμβούλιο Νεότερων Μνημείων.
Στο μεταξύ όσα κτίσματα ήρθαν στην κυριότητα του κράτους είχαν ρημάξει κυριολεκτικά, η εγκατάλειψη και η αδιαφορία ήταν παραπάνω από εμφανείς. Τα σπίτια καταλήφθηκαν από αντιεξουσιαστές από πρόσφυγες και μετανάστες και τοξικομανείς που έβρισκαν εκεί καταφύγιο, για την κάλυψη των βιοτικών τους αναγκών ή τη στέγασή τους. Οι συλλογικότητες προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια ιδιόμορφη κοινότητα στη γειτονιά, με παιδικό στέκι, φούρνο, κοινωνική κουζίνα, χώρους συνελεύσεων ακόμα και μετατροπή ενός παλαιού περιπτέρου σε μικρό καφέ.
Περπατώντας ανάμεσα στα δρομάκια των πολυκατοικιών θα δει κανείς μικρές περιποιημένες αυλές, κηπάκια, και βαμμένα σπίτια. Την ομορφιά άλλωστε τη βρίσκεις παντού, ακόμα και αν είναι καλά κρυμμένη. Ένα από τα πιο καλοσυντηρημένα διαμερίσματα είναι εκείνο του αρχιτέκτονα Δημήτρη Ευταξιόπουλου που έχει δώσει «μάχες» για την ανάδειξη και την αξιοποίηση της περιοχής.
Η συνολική εικόνα όμως δεν είναι καλή. Θα πρέπει να είναι η μοναδική γειτονιά στο κέντρο της Αθήνας που περπατά κανείς σε χωματόδρομο και νομίζει πως βρίσκεται σε γκέτο. Δεν είναι δυνατόν να βρίσκεται κάποιος στο δρόμο σου και να σε ρωτά, για ποιο λόγο φωτογραφίζεις την ιστορία σου…
Το 2019 αποφασίστηκε η ανάπλαση της περιοχής από το 2019 μιας και εγκρίθηκε μελέτη από το υπουργείο Πολιτισμού για τη δημιουργία κοινωνικών κατοικιών για αστέγους μετανάστες, φοιτητές καθώς και ξενώνες συνοδών των ασθενών που νοσηλεύονται στο διπλανό νοσοκομείο Άγιος Σάββας. Σύμφωνα με το σχεδιασμό τα 177 διαμερίσματα που υπάγονται στην Περιφέρεια θα ανακαινιστούν πλήρως ενώ θα δοθεί επιχορήγηση στους ιδιοκτήτες των υπολοίπων 51 σπιτιών για τον ίδιο σκοπό. Παράλληλα, υπάρχει πλάνο για αξιοποίηση του περιβάλλοντα χώρου και για μουσείο Μικρασιατικής Μνήμης.
Μα η υλοποίηση και αυτού του σχεδίου, καθυστερεί επικίνδυνα…
Πηγή: gokitok
