Η αφορμή για να βγούμε για μια χειμωνιάτικη βόλτα στην Πλάκα και να επιχειρήσουμε μια απαλλαγμένη από προκαταλήψεις αυτοψία στη «γειτονιά των θεών» (ή «των τουριστών» – όπως το βλέπει κανείς) ήταν τα εγκαίνια του Αρχείου Καβάφη.

Έχοντας από την προηγούμενη εβδομάδα ανοίξει τις πόρτες του στην οδό Φρυνίχου 16Β, σχεδόν στην άκρη μιας από τις κύριες εισόδους προς το τουριστικό κομμάτι της γειτονιάς, λειτουργεί ως αθηναϊκή στέγη όχι μόνο για το αρχείο του ποιητή, αλλά και για τη βιβλιοθήκη και τα προσωπικά του αντικείμενα. Ακριβώς δίπλα από το Α. Κ. βρίσκεται η πλακιώτικη σκηνή του Θεάτρου Τέχνης και μετά από αυτήν το θέατρο Ελέρ.

Παίρνοντας κανείς προς τα πάνω τη Φρυνίχου προς τη Λυσικράτους και πριν βγει στη Σέλλεϋ, συχνά θα συναντήσει γκρουπ με τουρίστες αλλά και βέρους Αθηναίους που συμμετέχουν σε οργανωμένες ξεναγήσεις. Τις περισσότερες φορές στριμώχνονται γύρω από το Φανάρι του Διογένη (γνωστό και ως Μνημείο Λυσικράτους), που λειτουργεί παραδοσιακά ως «σημείο συνάντησης». «Ραντεβού στο Φανάρι», θυμάμαι να λέω από όταν ήμουν φοιτητής, πριν από είκοσι χρόνια, όταν δεν υπήρχαν τα GPS και στη βόλτα μας στην Πλάκα χανόμασταν.

Πλέον, όμως, έπειτα από απανωτά σχετικά ρεπορτάζ αλλά και τον χαρακτηρισμό της ως «ιστορικό αξιοθέατο» από το Google Maps, η παρακείμενη Οικία Κοκοβίκου μοιάζει να μαγνητίζει περισσότερο τους περιπατητές από το «καλύτερα σωζόμενο χορηγικό μνημείο της αρχαιότητας» (335-334 π.Χ.). Επί της οδού Τριπόδων, λοιπόν, που αναφέρεται στο βιβλίο με τα ελληνικά ρεκόρ Γκίνες ως ο αρχαιότερος δρόμος της Αθήνας, στέκει περιφραγμένο, με μια χορταριασμένη αυλή, σε φαινομενικά τουλάχιστον πολύ άσχημη κατάσταση, το κτίριο όπου γυρίστηκαν οι πιο εμβληματικές σκηνές της ταινίας Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα.

«Αυτό είναι το σπίτι!» – είναι η φράση που ακούσαμε ίσως τις περισσότερες φορές κατά τις τρεις μέρες που περπατήσαμε πάνω-κάτω, μέρα και νύχτα, το στενό σοκάκι που παραπέμπει σε αιγαιοπελαγίτικο νησί. Ομολογούμε ότι δεν μπορέσαμε ούτε εμείς να αποφύγουμε μια στάση-προσκύνημα για να θυμηθούμε σεκάνς από το φιλμ του 1965, που προσφέρεται σήμερα για ενδιαφέρουσες φεμινιστικές προσεγγίσεις.

Τρεις κοπέλες που φωτογράφιζαν με τα κινητά τους το «σπίτι του Αντωνάκη» θεωρούν ότι η Πλάκα είναι ιδανικός προορισμός για βόλτα τις καθημερινές, διότι «έχει τμήματα όπου κυριαρχεί το τζέρτζελο, αλλά και τελείως ήσυχα», οπότε ανάλογα με τη διάθεσή τους ξέρουν πώς να κινηθούν. Η ησυχία δεν ισχύει μόνο για τον χειμώνα; Παρότι βλέπουν τουρίστες όλο τον χρόνο, διαφωνούν: «Αν την έχεις περπατήσει καλά όλη την περιοχή, ξέρεις πού θα πας για να είσαι πιο ήσυχα», λέει η Λένια. Το καλοκαίρι, όμως, αποφεύγει τα πρωινά στην Πλάκα, λόγω ζέστης.

Και όμως κατοικείται

Οι καφετέριες, οι τζελατερίες και οι ταβέρνες που σερβίρουν χωριάτικη σαλάτα, χόρτα, γύρο και «Greek mousaka», αλλά και τα καταστήματα που πωλούν πράσινα σαπούνια, φαλλόσχημα ανοιχτήρια και κιτσάτα μπλουζάκια σε κάνουν να ξεχάσεις προς στιγμήν ότι, ναι, ω, τι έκπληξη, η γειτονιά… κατοικείται. Όχι, δεν είναι (απλώς) μια Ντίσνεϊλαντ του αθηναϊκού κέντρου.

Περνώντας έξω από το 1ο Πειραματικό Γυμνάσιο της Πλάκας μια καθημερινή πρωί, θα ακούσεις τις φωνές των μαθητών να δίνουν το πρώτο στίγμα «κανονικότητας». Στην ήσυχη βορινή πλευρά αυτού του «νησιού μέσα στην πόλη», μας υποδέχτηκε στο σπίτι του ένα όμορφο ζευγάρι: η Τέσση Οικονομοπούλου, συνταξιούχος δημοσιογράφος, και ο σύζυγός της Θεμιστοκλής Δασκαλάκης, συνταξιούχος πλοίαρχος. «Πρώτα απ’ όλα να σου πω ότι εγώ έχω γεννηθεί εδώ. Το ίδιο και η μαμά μου, αλλά και η γιαγιά μου. Έχω ζήσει την Πλάκα τη δεκαετία του ’60, του ’70, του ’80, του ’90, του 2000, του 2010 και τη ζω και τώρα. Από την ωραία Πλάκα του ’60 έχω κάτι φωτογραφίες που με κρατούσαν οι γονείς μου από το χεράκι.

Τις δύο επόμενες δεκαετίες, η Πλάκα ζούσε σε μια παρακμή, που συνεχίστηκε μέχρι να απαγορευτεί, βασικά, η μουσική στις ταράτσες», λέει η κ. Οικονομοπούλου. «Στις αρχές του 1980, δεν μπορούσα καν να ανοίξω το παράθυρό μου. Σε όλες τις ταράτσες επί της Μνησικλέους έπαιζε και από μια ορχήστρα, με τη μία να συναγωνίζεται την άλλη για το ποια θα ακουστεί πιο δυνατά. Κι έτσι οι κάτοικοι φτάναμε να ακούμε τέσσερις μουσικές ταυτοχρόνως». Από τη δεκαετία του 1990 και μετά, διαπίστωσε μια ακμή λόγω των μέτρων που ελήφθησαν, τα οποία πάντως σαν κάπως να χαλάρωσαν μετά την πανδημία.

Αντιμετωπίζουν προβλήματα; Ναι, αλλά από αυτά που όποιος είναι έξω από τον χορό δεν μπορεί να φανταστεί. Όχι, δεν τους ενοχλούν οι τουρίστες, που δεν εξαφανίζονται τον χειμώνα, απλώς οι ορδές τους μειώνονται κατά το ήμισυ. Επίσης, μια χαρά μπορούν να κάνουν όλα τα καθημερινά τους ψώνια.

Τα προβλήματα έχουν να κάνουν με την ηχορύπανση και, κυρίως, με την προσβασιμότητα. Όσον αφορά την είσοδο στην Πλάκα με αυτοκίνητο, ο τρόπος που έχουν μπει οι σηματοδότες τούς αναγκάζει να κάνουν έναν τεράστιο κύκλο για να φτάσουν στα σπίτια τους, ενώ όταν για διάφορους λόγους κλείνουν οι δρόμοι γύρω από το Σύνταγμα, δεν έχουν τρόπο εισόδου και εξόδου από τη γειτονιά τους.

Προβλήματα προσβασιμότητας προκύπτουν και από τα τραπεζοκαθίσματα ή τις πραμάτειες που απλώνονται στα ούτως ή άλλως στενά πεζοδρόμια. Κι ενώ εκ πρώτης ακούγεται «κάπως» το να γκρινιάζει κανείς για τέτοια πράγματα όταν μένει σε ένα τόσο υπέροχο μέρος, η προσβασιμότητα είναι όντως ένα πολύ σοβαρό θέμα. «Ο Μάκης έχει χρειαστεί ασθενοφόρο», μας λέει η κ. Οικονομοπούλου. «Το ειδοποίησα και βγήκα στον δρόμο να βρω πού είναι, επειδή δεν μπορούσε να φτάσει έως εδώ.

Όταν το εντόπισα, έτρεχα εγώ μπροστά με τα πόδια, να το φέρω ανάποδα από την κατεύθυνση του δρόμου στο σπίτι. Ένα ασθενοφόρο, ένα πυροσβεστικό, δεν ξέρω πώς θα καταφέρει να φτάσει στην ώρα του εκεί που πρέπει. Είναι θαύμα που δεν έχει γίνει μεγάλη ζημιά από φωτιά». Δεν γκρινιάζουν. Αγαπούν πολύ τόσο τη γειτονιά όσο και τους γείτονές τους. «Η γειτονιά είναι υπέροχη, οι άνθρωποι, τι να σου πω, ένας κι ένας, δεν έχουμε στριμμένους».

Πώς διασκεδάζουν; «Περπατάμε πάρα πολύ κι έχουμε και πολλές επιλογές. Η σαββατοπρωινή μας βόλτα είναι δύο ώρες. Κάνουμε όλο τον κύκλο του Φιλοπάππου, υπάρχει και ο Εθνικός Κήπος κοντά. Επίσης, πηγαίνουμε σε σπίτια. Υπάρχει η αίσθηση της γειτονιάς. Στην καραντίνα είχαμε ξεμείνει εδώ τριγύρω καμιά δεκαπενταριά κάτοικοι. Δεν το πιστεύαμε! Γίναμε πιο κολλητοί απ’ ό,τι ήμασταν πριν. Τα απογεύματα, κάποιες φορές, βγάζουμε όλοι μαζί βόλτα τα σκυλιά μας. Οι σκύλοι ενώνουν τους ανθρώπους».

Βόλτα με στάσεις πολιτισμού

Στις βόλτες που κάναμε εμείς, παρατηρήσαμε αρκετές σκαλωσιές. Πολλά σπίτια ανακαινίζονταν ή απλώς βάφονταν, ενώ επί της Αδριανού ο Όμιλος Χαραγκιώνη προετοιμάζεται για τα θυρανοίξια ενός νέου συγκροτήματος καταστημάτων, γραφείων, κατοικιών και χώρων πολιτισμού. Επίσης, στην ιδιοκτησία του Φιλανθρωπικού Ιδρύματος «Στέλιος Χατζηιωάννου» έχει περάσει το κτίριο που στέγαζε κάποτε τον Ζυγό και το Σινέ Παρί, επί της Κυδαθηναίων.

Το δεύτερο, που δικαίως εθεωρείτο ένα από τα πιο ωραία θερινά σινεμά της πόλης, αναμένεται να επαναλειτουργήσει το επόμενο καλοκαίρι. Υπάρχουν λοιπόν όχι μόνο νέες, αλλά και επικείμενες πολιτιστικές αφίξεις στην Πλάκα εκτός από το Αρχείο Καβάφη, που προστίθενται στις ήδη υπάρχουσες επιλογές ψυχαγωγίας και πολιτισμού.

Ας μην ξεχνάμε, βέβαια, το ότι καμία άλλη περιοχή της πόλης δεν συγκεντρώνει τόσα αρχαιολογικά ή βυζαντινά αξιοθέατα, μουσεία και χώρους πολιτισμού, αλλά και το ότι στην ίδια περιοχή υπάρχουν, σαφώς λιγότερες στον αριθμό, αίθουσες τέχνης αλλά και θέατρα.

Η παράσταση The Doctor που κάνει πρεμιέρα σε λίγες μέρες (8/12) στο Αμφι-Θέατρο, το οποίο βρίσκεται μια ανάσα από τα τουριστικά μαγαζιά, σε σκηνοθεσία της Κατερίνας Ευαγγελάτου, θα αναμείξει το θεατρόφιλο κοινό με τους τουρίστες.

Στις σταθερές αξίες περιλαμβάνεται το Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων «Φοίβος Ανωγειανάκης» και το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη», που συχνά φιλοξενεί και εκθέσεις σύγχρονης τέχνης (έως σήμερα 03/12, με ελεύθερη είσοδο, μπορεί κανείς να δει την έκθεση Η φωνή των πραγμάτων της Κατερίνας Κατσιφαράκη, με γλυπτικές εγκαταστάσεις, βίντεο και φωτογραφίες).

Κάποιους χώρους που θυμόμουν εγώ από τα φοιτητικά μου χρόνια τούς βρήκα κλειστούς, όπως το Μουσείο Φρυσίρα, που έχει αναστείλει τη λειτουργία του από το 2020, αλλά και το ιστορικό κτίριο που έως το 2014 στέγαζε την κεντρική έκθεση του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης (επί της Κυδαθηναίων).

Ο συγκεκριμένος οργανισμός το 2018 μετονομάσθηκε σε Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού. Αντικείμενα από τις συλλογές του, έως το τέλος του χρόνου, θα παρουσιάζονται μαζί με ζωγραφικά έργα της Άρτεμης Χατζηγιαννάκη στην έκθεση Βρυσάκι: Αναζητώντας τη χαμένη συνοικία.

Η έκθεση, που λαμβάνει χώρα στο περίφημο Λουτρό των Αέρηδων, φέρει την υπογραφή του δημοσιογράφου της Καθημερινής Νίκου Βατόπουλου, ως συνεπιμελητή της. Μια επίσκεψη σε αυτήν μπορεί άνετα να συνδυαστεί με βόλτα στη Ρωμαϊκή Αγορά ή «sight-seeing» στους Αέρηδες – το πυργωτό, οκταγωνικό μαρμάρινο κτίριο, που έχει ύψος 12 μέτρα, θεωρείται ο αρχαιότερος μετεωρολογικός-ωρομετρικός σταθμός του κόσμου (κατασκευάστηκε στο πρώτο μισό του 1ου αιώνα π.Χ.) και στις μετόπες του θα ξεχωρίσει κανείς ανάγλυφες μορφές που αναπαριστούν οκτώ «αέρηδες» – εξ ου και η ονομασία του.

Περπατώντας από τους Αέρηδες, με βορινή κατεύθυνση, προς την πίσω πλευρά της Ακρόπολης, σε απόσταση πέντε λεπτών βρίσκουμε το Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου.

Εκεί συναντάμε τον διευθυντή του, Νίκο Παπαδημητρίου. «Τώρα τον χειμώνα, τα πράγματα γίνονται πιο ανθρώπινα στη γειτονιά», λέει, συμπληρώνοντας ότι αυτό το πιο «ήσυχο» κομμάτι της Πλάκας ο κόσμος το προσεγγίζει κυρίως τα Σαββατοκύριακα, ενώ έρχονται συχνά οικογένειες που βγαίνουν για βόλτα με τα παιδιά τους. «Το καλοκαίρι έχουμε πιο πολύ τουρίστες, αλλά δεν είναι κι εύκολο να ανέβεις εδώ, κάνει ζέστη. Οι Αθηναίοι το καλοκαίρι δεν πάνε στα μουσεία της πόλης τους, πάνε στη θάλασσα ή στα νησιά και πιθανώς στα μουσεία που βρίσκουν εκεί. Πιο πολύ τους βλέπουμε τον χειμώνα, όπου μπορούν να είναι και πιο αφοσιωμένοι στην επίσκεψή τους, έχει πιο πολλή ησυχία στο μουσείο».

Το κτίριο που το στεγάζει γειτνιάζει με τον ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (μια εκκλησία του 11ου αιώνα), ενώ, γενικά, το μεσαιωνικό στοιχείο συνυπάρχει με εκείνο της κλασικής αρχαιότητας.

Εκείνο που πραγματικά μας εντυπωσιάζει, πέρα από τα εκθέματα του μουσείου που αποτυπώνουν το προσωπικό πάθος του συλλέκτη –πρόκειται κυρίως για βυζαντινές εικόνες, αρχαιότητες, κοσμήματα, όπλα αλλά κι έναν πρώιμο Θεόφιλο–, είναι το ότι στον υπόγειο χώρο του μπορεί να δει ο επισκέπτης τμήματα του Ριζόκαστρου, δηλαδή της μεσαιωνικής οχύρωσης της πόλης.

Στο τελευταίο του πάτωμα, πριν βγούμε στην ταράτσα που ενίοτε φιλοξενεί συναυλίες και άλλες εκδηλώσεις, υπό τα κελαηδίσματα των πουλιών που βρίσκουν καταφύγιο στα παρακείμενα δέντρα, την προσοχή μας τραβάει η περίτεχνη, θολωτά κατασκευασμένη οροφογραφία. Το ιδιαίτερο, ξεχωριστό στιλ της, όπως μας ενημερώνει ο κ. Παπαδημητρίου, απαντάται σε πολλά κτίρια που σχεδίασε ο Ερνέστος Τσίλλερ.

Η Πλάκα είναι «must»

Πετάει ο γάιδαρος; Όχι. Πάνε για σόπινγκ οι ντόπιοι στην Πλάκα; Ναι. Αυτό οφείλεται κυρίως στην «άνοιξη» που βιώνουν τα concept stores και κάποιες λίγες προσεγμένες μπουτίκ. Στο πρόσφατο παρελθόν, ίσως το μόνο μαγαζί που έφερνε Αθηναίους από άλλες γειτονιές στην Πλάκα για τα ψώνια τους ήταν εκείνο της Ιωάννας Κουρμπέλα, η οποία το 2003 ανέλαβε τα ηνία της επιχείρησης που η οικογένειά της έφτιαξε τη δεκαετία του 1970. Πλέον, οι επιλογές είναι περισσότερες.

H Φωτεινή Σταματελοπούλου, που εργάζεται στην εκλεκτική μπουτίκ Mouki Mou και, κατά σύμπτωση, υπήρξε μαθήτρια του 1ου Πειραματικού Γυμνασίου της Πλάκας, μας λέει ότι πέρα από τους πελάτες τους, που τους αναγνωρίζουν από το Mouki Mou του Λονδίνου (το κατάστημα της Διογένους άνοιξε φέτος την άνοιξη), υπάρχουν και άλλοι, που τους ανακαλύπτουν μέσα από τη βόλτα τους στη γειτονιά.

Αυτός είναι και ο τρόπος που έχουν έρθει κοντά στους περισσότερους Έλληνες επισκέπτες της μπουτίκ. Από τα καλοφτιαγμένα ρούχα και τα άλλα είδη που μπορεί κανείς να βρει εκεί, περνάμε στην τουριστική Αδριανού, όπου υπάρχουν δύο σαφώς πιο «ποπ» και «χιπστερικά» concept stores, το Forget Me Not και το Thiki.

Αυτά πωλούν όμορφα αντικείμενα ελληνικού ντιζάιν, που δεν απευθύνεται όμως μόνο σε τουρίστες. Η Νάντια Συνετού, σχεδιάστρια του brand Thiki και ιδιοκτήτρια του καταστήματος, επαναλαμβάνει ό,τι μας είπε νωρίτερα ο κ. Παπαδημητρίου: οι «ντόπιοι» το καλοκαίρι αποφεύγουν το κέντρο και επανέρχονται τον χειμώνα. «Όλοι περνάνε από την Πλάκα», καταλήγει. «Είναι “must” για βόλτα, για σόπινγκ, για τα μουσεία ή για καφέ στο Γιασεμί και στη Μελίνα». Κι αν είναι «must», μην τη φοβάστε.

Πηγή: Παναγιώτης Κούστας / ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ