της Σοφίας Κυρικλίδου-Ζερβαλάκη
Κατά μήκος της οδού Λαγκαδά στη Θεσσαλονίκη και περίπου 1,5 χιλιόμετρο βόρεια της πλατείας Βαρδαρίου βρίσκονται τα συμμαχικά νεκροταφεία του Ζέιτενλικ. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη στρατιωτική νεκρόπολη της χώρας και μία από τις σημαντικότερες στην Ευρώπη.
Εδώ είναι θαμμένοι 20.500 στρατιώτες των Συμμάχων της Ελλάδας κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 2015 θα συμπληρωθούν 100 χρόνια από την απόβασή τους στην πόλη.
Στα πέντε εθνικά μπλοκ του νεκροταφείου αναπαύονται 8.089 Γάλλοι (πολλοί από αυτούς με καταγωγή από τη Σενεγάλη, τη Μαδαγασκάρη, την Ινδοκίνα και τη Βόρεια Αφρική), 7.500 Σέρβοι, 3.000 Ιταλοί, 1.600 Βρετανοί και 400 Ρώσοι.
Το φθινόπωρο του 1915 τα στρατεύματα των συμμαχικών δυνάμεων της «Αντάντ» (Βρετανοί και Γάλλοι) αποβιβάζονται στη Θεσσαλονίκη και δημιουργούν με τη συνεργασία Σέρβων, Ιταλών, Ρώσων και ασφαλώς Ελλήνων το «Μακεδονικό Μέτωπο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου». Αντίπαλοί τους οι «Κεντρικές Δυνάμεις», Βούλγαροι, Γερμανοί, Αυστροούγγροι και αργότερα Τούρκοι. Στην Ελλάδα, την περίοδο εκείνη, ανατρέπονται τα πολιτικά δεδομένα. Οι πρωταγωνιστές της δημόσιας ζωής, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α’ και ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, φτάνουν σε ανοιχτή ρήξη σχετικά με τη στάση της χώρας στον πόλεμο. Ο μεν Βενιζέλος επεδίωκε την είσοδο στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων της «Αντάντ», ο δε φιλογερμανός βασιλιάς Κωνσταντίνος ήθελε να σταθεί στο πλευρό της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας. Το αποτέλεσμα ήταν να σχηματιστεί στη Θεσσαλονίκη μια προσωρινή, επαναστατική κυβέρνηση (γνωστή ως κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης ή Κυβέρνηση Θεσσαλονίκης) υπό τους Ε. Βενιζέλο, Π. Κουντουριώτη και Π. Δαγκλή. Στη μνήμη αυτών των γεγονότων, πολλοί δρόμοι της Θεσσαλονίκης έχουν ονομασίες προσώπων της εποχής.
Στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το κεντρικό σερβικό νοσοκομείο της υπαίθρου στήθηκε κοντά στην περιοχή του Ζέιτενλικ. Η περιοχή βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά της Θεσσαλονίκης και η ονομασία της είναι τούρκικη και σημαίνει ελαιώνας. Κοντά της διαμορφώθηκε ένας χώρος για νεκροταφείο. Μετά τον πόλεμο, το 1926, ύστερα από διαγωνισμό, άρχισαν να εκπονούνται τα σχέδια για τη διαμόρφωση της ίδιας περιοχής του παλαιού νεκροταφείου σε στρατιωτικά κοιμητήρια τα οποία σχεδιάστηκαν σ’ ένα ομοιόμορφο πρότυπο και η μόνη αξιοσημείωτη διαφορά είναι στις επιτύμβιες στήλες οι οποίες είναι όρθιες, όπως στη Γαλλία και στο Βέλγιο. Για τις ανάγκες της καλύτερης διευθέτησης του χώρου, το ελληνικό κράτος απαλλοτρίωνε γη για την επέκταση τους, όπως έγινε το 1925 για το ιταλικό τμήμα. Οι εργασίες άρχισαν το 1933 και τελείωσαν το 1936. Σαν ημέρα εγκαινίων (11 Νοεμβρίου 1936) επιλέχθηκε η επέτειος της υπογραφής της Ανακωχής. Την επιμέλεια της συντήρησής τους έχουν αναλάβει οι ξένες κυβερνήσεις μέσω των προξενείων τους.
Τα κοιμητήρια είναι πολύ καλά διατηρημένα και ο επισκέπτης μπορεί να εκτιμήσει την ομορφιά και τη γαλήνη τους ενισχύοντας παράλληλα την ιστορική του μνήμη.
Στη γεωμετρημένη με τους σύμμετρους σταυρούς νεκρόπολη δεσπόζει το εντυπωσιακό κοινοτάφιο του σερβικού νεκροταφείου. Χτίστηκε την περίοδο 1928-1936 σε δύο επίπεδα με πελεκητό πωρόλιθο φερμένο από τη Σερβία. Το επάνω τμήμα είναι τρουλωτός ναός όπου εσωτερικά σε διακοσμητικά ομφάλια καταγράφονται τα ονόματα των σερβικών μεραρχιών και το υπόγειο είναι διαρρυθμισμένο με λαβυρινθώδεις διαδρόμους σε οστεοφυλάκιο (επισκέψιμο) μέσα στο οποίο φυλάσσονται τα οστά 5.500 Σέρβων στρατιωτών. Οι οστεοθήκες καλύπτονται με μαρμαρόπλακες στις οποίες αναγράφονται τα ονόματα των νεκρών. Το κοινοτάφειο αποτελεί «ζωντανό» μουσείο και εθνικό χώρο προσκυνήματος των Σέρβων ως τις μέρες μας. Είναι γεμάτο με στεφάνια, αφιερώματα των απογόνων και φωτογραφίες των πολεμιστών.
Στο γαλλικό τμήμα υπάρχει ένα μαρμάρινο μνημείο-οστεοφυλάκιο με τέσσερις κίονες, αφιερωμένο «στους 8089 Γάλλους στρατιώτες της νεκρόπολης που πέθαναν για τη Γαλλία», όπως πληροφορεί η επιγραφή στα γαλλικά. Μια σημαντική λεπτομέρεια, είναι ότι οι τάφοι των Γάλλων στρατιωτών που δεν προέρχονται από τη μητροπολιτική Γαλλία, φέρουν κάποιο διακριτικό. Για παράδειγμα το S για τους πεσόντες από τη Σενεγάλη, το Μ για αυτούς από τη Μαδαγασκάρη.
Στις 7 Μαΐου 2014 και με πρωτοβουλία του Γενικού Προξενείου της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη εγκαινιάστηκε μουσείο στην είσοδο των κοιμητηρίων, εκεί όπου παλιά βρισκόταν η κατοικία του φύλακα. Στις δύο αίθουσες του μουσείου υπάρχουν 13 δίγλωσσα πάνελ (γαλλικά και ελληνικά), με κείμενα, χάρτες και αρχειακές φωτογραφίες της περιόδου 1915-1918. Επίσης, είναι δυνατή η χρήση QR codes που δίνουν πρόσβαση σε βίντεο και σε μεταφράσεις. Μέσα στο 2015 αναμένεται να λειτουργήσει και τρίτη αίθουσα αφιερωμένη στα μνημεία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου που υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας.
*Το μουσείο λειτουργεί Δευτέρα-Κυριακή 9.00-18.00
Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα συμμαχικά κοιμητήρια του Ζέιτενλικ υπάρχουν στο βιβλίο του Σπύρου Λαζαρίδη, «Από το Βαρδάρι ως το Δερβένι, ιστορική καταγραφή μέχρι το 1920», Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 1997 και στο βιβλίο του Χρίστου Ζαφείρη, «Θεσσαλονίκης εγκόλπιον», Εξάντας, Αθήνα 1997.
ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Συμμαχικά κοιμητήρια Ζέιτενλικ
Λαγκαδά 167, Θεσσαλονίκη
Ανοιχτά Δευτέρα-Κυριακή 9.00-18.00
